Fabula I.
De leone et pastore
Sollicitus prede currit leo, spina leonem
Vulnerat, offendit in pede mersa pedem.
Fit mora de cursu, levitas improvida lapsum
Sepe facit, leo stat pede turba pedum.
Vix egrum sinit ire, dolor saniemque fatetur,
Pallor idem loquitur vulneris ipse dolor.
Cum ledit miseros fortuna, medetur eosdem,
Hinc est cur medicum plaga leonis habet.
Nam leo pastorem reperit pastorque leoni
Pro dape tendit ovem, respuit ipse dapes.
Supplicat et plagam tenso pede monstrat et eius
Orat opem; pastor vulnera sanat acu.
Exit cum sanie dolor et res causa doloris,
Hic blando medicam circuit ore manum.
Sospes abit meritique notas in corde sigillat.
Tempore deleri gratia firma nequit.
Hinc leo vincla subit, Romane gloria gentis
Hunc habet et multas miscet arena feras.
Ecce necis penam pastori culpa propinat,
Clauditur in mediis et datur esca feris.
Hunc leo prospexit, petit hunc, timet ille, timenti
Huic fera blanditnr; sperat abitque timor.
Nil feritatis habens ludit fera, cauda resultat,
Cum fera mansuescit, se negat esse feram.
Hunc tenet, hunc lingit pensatque salute salutem,
Nulla sinit fieri vulnera, nulla facit.
Roma stupet, parcitque viro, parcitque leoni.
Hic redit in silvas, redit ille domum.
Non debet meritum turpis delere vetustas,
Accepti memores nos decet esse boni.
Fabula II.
De equo et leone
Tondet equus pratum, petit hunc leo, cura leonis
Hec fuit, ut fiat esca leonis equus.
Inquit equo: Mi frater ave, fruor arte medendi,
Et comes et medicus sum; sibi paret equus.
Sentit equus fraudem et fraudi fraude resistit,
Mente prius texens retia fraudis, ait:
Quesitus placidusque venis, te temporis offert
Gratia, te rogitat pes mihi sente gravis.
Hic favet, instat equo; subiecto vertice calcem
Imprimit et sopit membra leonis equus.
Vix fugit ille sopor, vix audet vita reverti,
Vix leo colla movens respicit, equus abest.
Sic leo se damnat: Patior pro crimine penam,
Nam gessi speciem pacis et hostis eram.
Quod non es, non esse velis, quod es, esse fatere.
Est male quod non est, qui negat esse quod est.
Fabula III.
De equo, asino,
temporibus et fortinus
Gaudet equus faleris, freno sellaque superbit,
Ista quidem vestit aureus arma nitor.
Obstat asellus equo, vicus premit artus asellum.
Vexat onus, tardat natus eundo labor.
Cur sibi claudat iter, sonipes inclamat asellum:
Occurris domino, vilis aselle, tuo.
Vix tibi do veniam de tanto crimine fastus,
Cui via danda fuit libera, dignus eram.
Supplicat ille timens mutus timore silendo
Tutior et surda preterit aure minas.
Summus equi declinat honor; dum vincere temptat,
Vincitur, et cursum viscera rupta negant.
Privatur faleris, freno privatur honesto,
Hunc premit assiduo reda cruenta iugo.
Huic tergum macies acuit, labor ulcerat armos,
Huic inferre iocos audet asellus iners:
Die, sodes, ubi sella nitens, ubi nobile frenum?
Cur est hec macies, cur fugit iste nitor?
Cur manet hic gemitus, cur illa superbia fugit?
Vindicat elatos iusta ruina gradus.
Stare diu nec vis, nec honor, nec forma, nec etas
Sufficit immundo, plus tamen ista placent.
Vive diu, sed vive miser, sociosque minores
Disce pati, risum dat tua vita mihi.
Pennatis ne crede bonis, te nulla potestas
In miseros armet, nam miser esse potes.
Fabula IV.
De quadrupedibue et
avibus
Quadrupedes pugnant, avibus victoria nutat,
Spes onerata metu vexat utrumque gregem.
Linquit aves, que summit avis de vespere nomen,
Hec timet oppositi castra iuvare chori.
Armat aves aquile virtus et viribus implet
Et monitu, torpet altera turba metu.
Amplexatur aves pennis victoria letis,
Pro titulo penam transfuga summit avis.
Vellere nuda suo pro plumis vulnera vescit
Edictumque summit, ne nisi noctu volet.
Non bonus est civis, qui prefert civibus hostem,
Utiliter servit nemo duobus heris.
Fabula V.
De luscinia et
occipitre
Cum philomena sedet, studium movet oris amenum,
Sic sibi, sie nido visa placere suo.
Impedit accipiter nidum, pro pignore mater
Supplicat, alter ait: Plus prece carmen amo.
Nec prece, nec pretio, sed ameno flectere cantu
Me potes. Ule silet, illa dulciter canit.
Mente licet gemat, ore canit, mens eius acescit,
Cuius mellifluum manat ab ore melos.
Impia fatur avis: Sordet iste modus canendi,
Et laniat natum, matrevidente, suum.
Mater obit, nec obire potest, sed vivit, ut ipsam
Vincat vita necem, plus morte cladis habens.
Cor matris patitur plus nati corpore, corpus
Rodit avis rostro, cor fodit ense dolor.
Vestigat sua pena scelus, nam fraudibus uso
Aucupe, fraudosam viscus inescat avem.
Fine malo claudi mala vita meretur. Iniquus
Qua capit insontes, se dolet arte capi.
Fabula VI.
De lupo et vulpe
Ditat preda lupum, ducit lupus otia longo
Faustu, cibo vulpes invidet ista movet:
Frater ave, miror, cur tanto tempore mecum
Non fueris, nequeo non memor esse tui.
Ille refert: Pro me vigilet tua cura, precari
Nomina non cesses, ne mea vita ruat.
Fraude tamen munita venis, falsoque venenum
Melle tegis, dolor est nostra copia tibi.
Extorquere paras aliquid, furtumque minaris,
Sed mea furtivam respuit esca gulam.
Spreta redit, spretam stimulat dolor, apta dolori
Fraus subit, ad pecorum transvolat illa ducem.
Hunc monet his verbis: Tua gratia muneris instar
Sit mihi, namque lupum dat mea cura tibi.
Hostem perde tuum, tutus iacet hostis in antro.
Vir favet, antra subit, hic necat ense lupum.
Ista lupi consummit opes, sed floret ad horam
Vita nocens. Vulpes casse retenta gemit:
Cui nocui? nocet ecce mihi nocuisse nocuum est.
Iure cado, cuius concidit arte lupus.
Vivere de rapto vitam rapit, invidus instans
Alterius damnis in sua damna redit.
Fabula VII.
De cervo et venatore
Fons nitet argento similis, sitis arida cervum
Hue rapit, baurit aquas, se speculatur aquis.
Hunc beat, hunc mulcet ramosa gloria frontis,
Hunc premit, hunc ledit, tibia macra pedum.
Ecce canes, tonat ira canum, timet iste, timenti
Fit fuga, culpati cruris implorat opem.
Silve claustra subit, cornu retinente moratur,
Crure neci raptum, cornua longa necant.
Spernere quod prosit, et amare quod obsit, inoptum est,
Prodest quod fugimus, et quod amamus, obest.
Fabula VIII.
De muliere et milite
Cum vir et uxor amant, uxorem privat amato
Parca viro, nec eam privat amore viri.
Coniugis amplectens tumulum pro coniuge, vexat
Ungue genas, oculos fletibus, ora sono.
Hanc iuvat ipse dolor, nequit hec a sede repelli
Grandine seu tenebris, seu prece, seu minis.
Ecce reum damnat iudex, crux horrenda furit,
In cruce custodit tempore noctis eques.
Hic sitit, ad tumulum vocat hunc dolor et clamor ignis,
Orat aque munus, hec dat et ille bibit.
Egrum nectareis audet cor ungere verbis,
Hunc vocat ad primum cura timoris opus.
Sed redit et dulces monitus intexit amato
Cordi, victa subit claustra pudoris amor.
Vir metuens furem, sed non suspendia furis
Prospicit, et vidue tactus amore petit.
Hanc ligat amplexu fructumque ministrat amoris,
Hic redit ad furem, sed loca fure carent.
Hic dolet et queritur dolor hic instigat amicam:
Non bene servato fure timore premor.
Rex mihi servandum dederat, me regius ensis
Terret et exilium cogit inire timor.
Hec ait: Inveni, que te bene liberet, artem;
Vir meus implebit in cruce furis onus.
Ipsa viri bustum reserat, pro fure catenat
Ipsa virum, restem subligat ipsa viro.
Miles ait: Nostre nostris successibus artes
Non prosunt, aliud consule consilium.
Crinibus orbata furis frons nuda nitebat
Istiusque viri frons manet hirta comis.
Pallentis caput ilia capit frontemque sigillans
Calvitie, manibus vellit et ore pilos.
Huic merito succumbit eques, succumbit amori
Illa novo, ligat hos tirmus amore thorus.
Iam veteri novus extincto prefertur amori
Viva nil fidei mens amoris habet.
Sola premit vivosque metu penaque sepultos
Femina, femineum non bene finit opus.
Fabula IX.
De meretrice et iuvene
Arte sua meretrice iuvenes irretit, amorem
Fingit, et ex ficto amore fructus venit.
A multis fert multa procis, ex omnibus unum
Elegit, huic viri spondet amoris opes.
Sum tua sisque meus, cupio; plus omnibus unum
Te colo, sed nolo munus habere tuum.
Percipit ille dolos et reddit qualia sumpsit:
Sis mea, sum tuus, nos decet equus amos.
Vivere non vellem, ni mecum vivere velles,
Tu mihi sola salus, tu mihi solus amor.
Sed falli timeo, quia me tua lingua fesellit,
Preteriti ratio scire futura facit.
Vitat avis taxum, quam gustu sepe probavit,
Fallere vult hodie, si qua fefellit heri.
Meretrice si quis amat, sua, non se, credat amari,
Meretrice amore caret, munus amantis habet.
Fabula X.
De patre et filio sevo
Est pater, huic natus, hic patri cedere nescit,
Nam facienda fugit et fugienda facit.
Mens faga discurrit et menti consonat etas,
Mentis et etatis turbine frena fugit.
Ira senis punit nati pro crimine servos,
Instruit ista senem fabula nota sequi.
Cauta bovem vitulum manus supponit aratro.
Hic subit, ille iugum pellit, arator ait:
Gaude, letus ara, quem domuit usus arandi,
A bove maiori discat arare minor.
Non placet, ut sudes, sed des exempla minori,
Qui pede, qui cornu pugnat abire iugo.
Sic domat indomitum domito bove cautus arator,
Sic veterem sequitur bos minor ille bovem.
Perficit exemplo merito cautela docentis,
Maiorique sua credat in arte minor.
Fabula XI.
De vippera et lima
Vippera fabrilem, dapis anxiu, tendit in edem,
Incipit hec limam rodere, lima loqui:
Nescis posse meum, que sit mea gloria, nescis,
Dente meo pateris, non ego dente tuo.
In tenuem ferrum forti molo dente farinam,
Et cadit attritu dura farina meo.
Ferrea mordaci castigo tubera morsu,
Aspera plano, seco longa, foranda foro.
Deliras igitur, cum dente minaris inermi,
Rideo, quod vereor vulnera ferre genis.
Fortem fortis amet, nam fortem fortior angit,
Maiori timeat obvius ire minor.
Fabula XII.
De lupis et ovibus
Pugna lupis opponit oves, oviumque satelles
Est canis, et fervex, hac ope fidit ovis.
Palma diu dormit, desperat turba luporum,
Assimilans fedus, fallero temptat ovem.
Fedus utrunque pecus iurato numine firmat,
Id lupus, id simplex obside firmat ovis.
Datque lupis male sana canem recipitque luporum
Pignora, nec metuit, nec sua damna videt.
Dum natura iubet, natos ullulare lupinos,
Turba lupina furit, federa rupta querens.
Ergo pecus tutoie carens cadit esca luporum,
Preside nuda suo, sic tumulatur ovis.
Tutorem retinere suum tutissima res est,
Nam si tutor abit, hostis adesse potest.
Fabula XIII.
De homine et secure
Quo teneatur, eget nil causa secare securis.
Armet eam lucus, vir rogat, ille favet.
Vir nemus impugnat lassans in cede securim,
Arboris omne genus una ruina trahit.
Lucus ait: Pereo, mihimet sum causa pericli,
Me secat ex dono rustica dextro meo.
Unde perire queas, bostem munire caveto.
Qui dat quo pereat, quem iuvat, hoste parit.
Fabula XIV.
De lupo et cane
Cum cane silva lupum sociat, lupus inquit: Amena
Pelle nites, in te copia saneta patet.
Pro verbis dat verba canis: Me ditat herilis
Gratia, cum domino me cibat una domus.
Nocte vigil fures latratu nunetio, tutam
Servo domum, mihi dat culmus in ede thorum.
Hec movet ore lupus: Cupio me vivere tecum,
Communem capiant ocia nostra cibum.
Reddit verba canis: Cupio te vivere mecum,
Una dabit nobis mensa manusque cibum.
Ille favet sequiturque canem, gutturque caninum
Respicit et querit: Cur cecidere pili?
Inquit: Ne valeam morsu peccare diurno,
Vincla diurna fero, nocte silente vagor.
Reddit verba lupus: Non est mihi copia tanti,
Ut fieri servus ventris amore velim.
Ditior est liber mendicus divite servo,
Servus habet nec se, nec sua; liber habet.
Libertas, predulce bonum, bona cetera condit,
Qua nisi condita non sapit esca mihi.
Libertas animi cibus est et vera voluptas,
Qua qui dives erit ditior esse nequit.
Nolo velle meum pro turpi vendere lucro,
Hos qui vendit opes, hic agit ut sit inops.
Non bene libertas pro toto venditur auro,
Hoc celeste bonum preterit orbis opes.
Fabula XV.
De manibus et
pedibus hominis et de ventre
Incusant avidi pes et manus otia ventris:
Omnia solus habes lucra, labore cares.
Nos labor edomuit, te fovet inertia, sorbes
Omnia, que nostri cura laboris emit.
Disce pati famis acre iugum, vel disce labori
Cedere, teque tui cura laboris alat.
Sic ventri servire negant, se venter inanem
Comperit, orat opem, nil dat avara manus.
Ille preces iterat, iterum nogat, illa precanti,
In stomachi fundo torpet obitque calor.
Victa fame natura fugit, sitis arida fauces
Obserat et solitum non sinit ire cibum.
Vult epulas dare sera manus, sed corporis egri
Perdita non reparans, machina tota perit:
Nemo sibi satis est, eget omnis amicus amico;
Si non vis aliis parcere, parce tibi.
Fabula XVI.
De simio et vulpe
Simio de turpi queritur nate, porrigit aurem
Vulpes, nec recipit mente, sed anre, preces.
Simea sic fatur: Natis ut mihi dedecus ornet,
Sufficeret caude pars mihi parva tue.
Quid prodest nimia campos insculpere cauda?
Quod mihi prodesset, est tibi pondus iners.
Illa refert: Nimio damnas de pondere caudam,
Est brevis atque levis, hec duo damna queror.
Malo vertat humum, quam sit tibi causa decoris,
Quam tegat immundas res bene munda nates.
Id nimium nimio quod nimis ditaret egenum,
Quod nimium nimio credis, avare, minus.
Fabula XVII.
De negotiatore et asino
Dum fora festinus lucro petit, instat asello
negotiatore et fessum pondere fusce premit.
Ille necem sperat, nece permittente quietem,
Sed nece completa, vivere pena potest.
Nam cribella facit et timpana pellis aselli,
Hinc lassatur et hinc pulsat tonante manu.
Cui sua vita nocet, caveat sibi rumpere vitam,
Non nece, sed meriti iure quiescit homo.
Fabula XVIII.
De cervo et bove
Motus voce canum cervus fugit, avia silve
Deserit, arva petit, claustra bovina subit.
Bos ait: Auti luci tenebras, aut equora campi
Tutius intrares, hinc piger, inde levis.
Huc veniet custosque boum stabulique magister,
Si duo, vel tantum te videt alter, obis.
Scervus ait: Mihi vestra necem dementia demat.
Condite me latebris, nam iuvat umbra fugam.
Hunc tumulant veno, presepe revisit arator,
Frondibus et feno munit alitque boves.
Hie abit et cervus vitasse pericula gaudet,
Bobus ait grates, de quibus unus ait:
Est leve vitare cecum; si venerit Argus,
Illum si poteris fallere, victor eris.
Centum fert oculos, cui se debere fatentur
Et domus et servi totaque cura loci.
Res tua te reperit, Argum res altera cecum,
Qui tibi dormitat, scit vigilare sibi.
Hic silet, Argus adit stabulum bobusque ministrat,
Plus equo tenues viderat esse boves.
Dum munit presepe cibo, dum fulgurat ira,
Ausa videre diem cornua longa videt.
Quid latet hic? quid, ait, video? sentitque latentem,
Et bona fortune munera letus habet.
Exulis est non esse suum, vigilare potentis,
Stertere servorum velle iuvare pii.
|